Waarom zouden jongeren moeten lezen?

Menig leerkracht wordt geconfronteerd met de vraag: ‘Waarom zouden jongeren moeten lezen?’. Het is dan ook nog vrij moeilijk om ze te beantwoorden. Dat lezen belangrijk is, daar gaat elke leerkracht waarschijnlijk mee akkoord. Maar als ze moeten gaan om-schrijven waarom dan wel, komen ze al gauw in de problemen. Nochtans is hier al veel over geschreven en over nagedacht. Stichting lezen heeft hier onderzoeken rond verza-meld en komt met wetenschappelijk verantwoorde en praktische voordelen van lezen. Uit onderzoek blijkt namelijk dat door veel lezen de taalgevoeligheid en creativiteit stijgt, dat fervente lezers betere schoolresultaten hebben, dat je een bredere woordenschat en een bredere algemene ontwikkeling krijgt, dat wie veel leest, zich minder vaak door verkeer-de informatie laat misleiden en als laatste is ook bewezen dat je geheugen minder snel achteruit gaat op oudere leeftijd.

Maar er zijn ook moeilijker wetenschappelijk te bewijzen voordelen van lezen. Omdat het warm water geen twee maal moet uitgevonden worden, volgen hier enkele citaten.

Citaat :

“Literatuur is zo belangrijk omdat zij de zin van het menselijk bestaan – op een bijzondere manier – onderzoekt en vorm geeft; omdat literatuur de verscheidenheid, de complexiteit en de vreemdheid van ons bestaan laat zien. Want in literatuur kijken we naar het leven met alle kwetsbaarheid, eerlijkheid en scherpzinnigheid waarover we beschikken. Tenminste als we met aandacht lezen.”
- Richard Hoggart, Brits academicus -

Citaat :

“Wie smaak vindt in het lezen van goede boeken, is bij machte om de eenzaamheid te dragen, waar dan ook en met groot gemak. “
- Mahatma Gandhi -

Citaat :

Gedichten en romans zullen de wereld blijven herscheppen; kritische beschouwingen en interpretaties zullen de wegen opluisteren waarlangs mensen altijd weer op zoek zijn naar de zin van het leven en de belichaming ervan in de werkelijkheid – of beter, in de rijkst denkbare werkelijkheid die wij kunnen creëren.
- Jerome Bruner –

De kern van deze uitspraken vinden we ook terug in de vijf functies van lezen zoals die al zo vaak zijn beschreven in de vakliteratuur. Ik schrijf ze hieronder kort nog eens uit, gebaseerd op de omschrijvingen uit ‘Leesbeesten en boekenfeesten: hoe werken (met) kinder- en jeugdboeken?’ van Jan van Coillie.

1 De ontspannende functie
De ontspannende functie is voor veel jongeren de belangrijkste functie van lezen en daardoor de belangrijkste bron van leesmotivatie. Ontspanning kan gaan over verschillende aspecten die een boek kan bieden zoals een goed gevoel geven, meeleven in spannende en emotionele verhalen en spanning en agressie ontladen door humor. Deze functie vinden we vooral terug in fantastische verhalen. Daarin is immers alles mogelijk, waardoor deze boeken kunnen helpen om te ontsnappen aan de saaiheid van het dagelijkse leven.

Citaat :

"No entertainment is so cheap as reading, nor any pleasure so lasting."
- Lady Mary Wortley Montagu -

2 De creatieve functie
Sommige boeken stimuleren de fantasie en creativiteit sterker dan andere. Stimulerende fantasieverhalen zijn open en laten ruimte voor de lezer. Ze prikkelen de lezer om het verhaal zelf in te vullen, zodat het ook zijn verhaal wordt. Goede realistische verhalen nodigen jonge lezers uit om op verkenning te gaan in onbekende werelden en in de gevoelswereld van zichzelf en anderen. Wie dergelijke verhalen leest, bekijkt zichzelf en de anderen met andere ogen. Sprookjes, mythen en originele fantasyverhalen bieden kinderen en jongeren een magische kijk op hun diepste ik. Archetypische personages en symbolen vormen een uitlaatklep voor spanningen, wensen en verlangens. Ze helpen de jonge lezer om die op een eigen, fantasierijke manier te verwerken.

Citaat :

“TV. If kids are entertained by two letters, imagine the fun they'll have with twenty-six. Open your child's imagination. Open a book.”
- Anonymous –

3 De emotionele functie
Boeken kunnen inzicht bieden in gevoelens en ervaringen en kunnen daarbij ook helpen om emoties te verwerken. Ze bevredigen de behoefte aan emotionele veiligheid. Boeken kunnen jonge lezers bijvoorbeeld leren omgaan met nieuwe gevoelens als verliefdheid, maar evengoed om problemen en pijnlijke ervaringen te verwerken.

Citaat :

“Duizenden kinderen vinden het een troostboek. Dat was ook mijn bedoeling.”
- Astrid Lindgren over ‘De gebroeders Leeuwenhart’ –

De aanwezigheid van deze functie wordt vooral bepaald door de mate waarin een lezer zich kan inleven in en identificeren met de personages.

Citaat :

"Lezen is denken met het hoofd van een ander in plaats van met dat van jezelf."
- Arthur Schopenhauer, Duits filosoof -

4 De informatieve functie
De informatieve functie komt tegemoet aan de behoefte aan kennis, aan de nieuwsgierigheid van de lezer. Lezers kunnen uit boeken niet alleen wat leren over de wereld om hen heen maar ook over zichzelf. Boeken verrijken ook de taal van hun lezers door het gebruik van nieuwe, mooie en fascinerende woorden.

Citaat :

"The road to knowledge begins with the turn of the page."
- Anonymous -

5 De opvoedende functie
De duidelijke aanwezigheid van een opvoedende functie van een boek is vaak bepalend voor de classificatie onder jeugdliteratuur i.p.v. onder lectuur. Auteurs proberen via hun boeken vaak bepaalde waarden en normen over te brengen op hun jonge lezers. Die waarden en normen kunnen zowel maatschappijbevestigend als maatschappijkritisch zijn. Vooral in kinderboeken is de opvoedkundige functie prominent aanwezig. Sommige boeken kunnen lezers stimuleren om bijvoorbeeld conflictsituaties vanuit een ander standpunt te bekijken dan dat zij gewend zijn.

Citaat :

“Ik heb nog nooit een probleem gekend dat een uur lezen niet kan verlichten.”
- Charles De Secondat, Frans advocaat en politiek filosoof –

Frank Hakemulder, docent literatuurwetenschappen aan de universiteit van Utrecht en Groningen, bewijst in zijn dissertatie (1995) dat het lezen van literatuur lezers kan bekwamen in ethische reflectie doordat het de lezer kan leren om zich te verplaatsen in anderen en te begrijpen wat voor emoties, gedachten en beweegredenen zij hebben. Het lezen van verhalen zou ook tot een verheldering van het morele zelfconcept kunnen leiden, waardoor men beter in staat is te bepalen waar men zelf staat in een moreel conflict.

Citaat :

"I think the health of our civilization, the depth of our awareness about the underpinnings of our culture and our concern for the future can all be tested by how well we support our libraries."
- Carl Sagan, Amerikaans wetenschapper en televisiepersoonlijkheid -

6 De esthetische functie
De esthetische functie komt tegemoet aan de behoefte aan schoonheid. Het esthetische vestigt de aandacht op de woorden of de illustraties zelf, op de manier waarop ze een inhoud vorm geven. In boeken waarin de esthetische functie een grote rol vervult is er geen woord teveel of te weinig en staat elk woord op de juiste plaats. Het boek kan dan eigenlijk niet op een andere manier geschreven zijn, dat zou het boek helemaal verande-ren. Het esthetische heeft niet echt een dieper doel, het dient louter voor het genieten van het mooie op zichzelf.

Citaat :

“Love of beauty is Taste. The creation of beauty is Art.”
- Ralph Waldo Emerson, Amerikaans essayist en filosoof -